ZŁOJEC

Wieś położona na południowym skraju gminy Nielisz, nad rzeką Łabuńką, w obrębie Padołu Zamojskiego.

Pierwszy raz miejscowość pojawiła się w dokumentach w 1398 roku, kiedy Dymitr z Goraja w dniu 14 listopada darował swoim bratankom: Prokopowi, Aleksandrowi, Mikołajowi i Andrzejowi dobra Szczebrzeszyn z wsiami: Źrebce, Kulików, Deszkowice, Michalów, Kosobudy, Topólcza, Brody, Bodaczów, Siedliska, Złojec, Bortatycze, Kisielów (Chyża), Płoskie, Lipsko i Wieprzec. Odtąd wieś dzieliła losy włości szczebrzeskiej. W 1471 roku od Gorajskich jako wiano Zygmunty, córki Zygmunta Gorajskiego przeszła w ręce Jana Amora Tarnowskiego, w latach 1514-18 znalazła się w posiadaniu Kmitów z Wiśnicza, a po ich wymarciu w 1555 roku przeszła we władanie Łukasza, Andrzeja i Stanisława Górków. W dwa lata później Łukasz i Stanisław zcedowali na Andrzeja całość swoich praw. Po śmierci Andrzeja dobra szczebrzeskie trafiły w ręce jego brata Stanisława. W 1593 roku po jego bezpotomnej śmierci dobra odziedziczyli jego siostrzeńcy Jan i Andrzej Czarnkowscy. W tym samym roku Jan Zamoyski odkupił całą włość szczebrzeską od Czarnkowskich i włączył do Ordynacji Zamojskiej. Według rejestru poborowego w 1564 roku było w Złojcu 17 i 3/4 łana użytków, 2 zagrodników z ziemią, 2 zagrodników bez ziemi, 7 komorników, 2 rzemieślników i cerkiew. W 1588 roku istniały we wsi dwa wielkie stawy. W 1641 roku notowano w Złojcu dwór murowany na planie prostokąta z bocznym alkierzem, trójdzielny, dwutraktowy z sienią na osi. W jednym trakcie znajdowała się izba biała o 4 oknach, dwie komnaty, każda o 1 oknie i alkierz o 2 oknach. W drugim trakcie była piekarnia z komnatą, a w sieni kuchnia o 4 oknach. Dwór wybudowano przed rokiem 1641. W 1593 roku Czarnkowscy sprzedali wójtostwo w Złojcu braciom Stanisławowi i Krzysztofowi Ferensom. W 1624 roku Tomasz Zamoyski nadał dożywotnio wójtostwo Janowi Jaroszewiczowi, architektowi nadwornemu Zamoyskich. Złojec znajdował się w jego dzierżawie do roku 1670. Siedzisko wójtowskie obejmowało wówczas 2 włóki ziemi. Według inwentarza z 1639 roku w Złojcu znajdował się browar, pasieka, winnica i dwa sadki. Około 1650 roku istniały tu dwa młyny, z których młyn na „Krzaku" przy moście funkcjonował do końca XIX wieku. Drugi młyn był notowany jeszcze w 2 poł. XVIII wieku i znajdował się bezpośrednio przy folwarku, za gumnami. Inwentarz z 1726 roku wymieniał browar, kaplicę przy dworze, sad za stajniami, młyn za gumnem oraz trzy karczmy: na Wólce, przy gościńcu obok młyna i w samym Złojcu przy cerkwi. W 1686 roku notowano we wsi dwór drewniany na planie prostokąta, trójdzielny, półtoratraktowy z sienią na osi. Po jednej stronie sieni była izba biała o 2 oknach z komorą i komórką. Po drugiej stronie sieni znajdowała się piekarnia. Dwór kryty był słomą.

W pierwszej połowie XVIII wieku dzierżawcami folwarku złojeckiego kolejno byli: Krobski, ksiądz Ormiański, major Zaleski i Jurkowska. W 1774 roku rozpoczęto budowę nowego dworu, a w 1794 roku nowych budynków gospodarczych. Prace modernizacyjne trwały jeszcze w 1 poł. XIX wieku. W 1807 roku notowano tutaj stary, walący się dwór, browar, stajnię i 3 stodoły. W XIX wieku dokonano zasadniczej przebudowy części gospodarczej. Znacznie poszerzono dziedziniec gospodarczy, którego północno-zachodnią część zajęły: murowana stajnia, obora, spichlerz i wielka stodoła. Nieopodal piwnic po dawnym browarze zlokalizowano murowany ośmiorak. Na potrzeby budowlane folwarku zbudowano niewielką cegielnię. Budowę nowego dworu ukończono ok. 1900 roku. Obok dworu istniał park. Pod koniec XVIII wieku było w Złojcu 66 gospodarstw, karczma i młyn.

Spis z 1827 roku notował wieś w powiecie zamojskim i parafii Szczebrzeszyn. Liczyła wówczas 49 domów i 318 mieszkańców. Pod koniec XIX wieku była w Złojcu cerkiew parafialna i szkoła początkowa. Folwark liczył 618 mórg ziemi i wchodził w skład klucza zwierzynieckiego dóbr ordynackich.

W latach I wojny światowej we dworze złojeckim znajdował się szpital polowy wojsk austriackich. W 1915 roku w wyniku masakry dokonanej przez Kozaków zginęło w nim ok. 1000 rannych żołnierzy, których pochowano na terenie folwarku. Obecnie cmentarz ten jest bardzo zdewastowany.

Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 170 domów i 1010 mieszkańców, w tym 316 Ukraińców, natomiast w folwarku było 5 domów i 98 mieszkańców - Polaków. W 1929 roku Zygmunt Ostrowski (zapewne jako dzierżawca) posiadał w Złojcu 422 ha ziemi, a hr. Maurycy Zamoyski cegielnię.

Na przełomie lat 20-tych i 30-tych tutejszy folwark wyodrębniono z Ordynacji Zamojskiej i w 1934 roku sprzedano Państwowemu Bankowi Rolnemu, który dokonał parcelacji gruntów. Budynki dworskie wraz z parkiem znalazły się w rękach Ludmiły Gałązkiewicz, żony Franciszka Mieczysława i jej szwagra Stanisława Gałązkiewicza. W 1937 roku działkę Ludmiły Gałązkiewicz zakupił Antoni Jakubczak, a jego żona Antonina kupiła część Stanisława Gałązkiewicza. Razem nabyli 32,43 ha ziemi. Według rejestru pomiarowego z 1935 roku ogrody dworskie i place zajmowały 2,94 ha, cmentarz 0,02 ha, a staw 0,15 ha. Przed wojną dwór wyremontowano. W latach II wojny światowej Jakubczaków wysiedlono ze dworu. Rozebrano budynki gospodarcze sprzedając budulec okolicznym kolonistom niemieckim, a park zdewastowano. Poważnemu zniszczeniu uległ także dwór.

W grudniu 1942 roku wieś została wysiedlona. W miejsce Polaków osadzono kolonistów niemieckich, na których 31 grudnia oddział BCh „Głaza" przeprowadził akcję odwetową.

W latach 50-tych XX wieku właścicielem dworu był syn poprzedniego właściciela - Jan Jakubczak, który wyremontował część piętrową dworu z przeznaczeniem na mieszkania, a część zachodnią przeznaczył na oborę.

Pierwsza wzmianka o cerkwi w Złojcu pochodzi z 1531 roku. Notują ją źródła przez resztę XVI i na pocz. XVII wieku. W 1686 roku była ona uposażona w 1/2 łana ziemi. W 1759 roku notowano we wsi drewnianą cerkiew parafialną p.w. św. Demetriusza, która należała do dekanatu szczebrzeszyńskiego. W 1808 roku przy cerkwi rezydował jedynie cooperator. Jednak wkrótce z powrotem utworzono parafię notowaną w 1840 roku. Wówczas w jej skład wchodziły: Złojec, Wólka Złojecka, Chomęciska, Krzak, Wierzbica, Nielisz, Zarudzie i Ruskie Piaski. Liczyła wtedy 742 parafian. Ostatnia cerkiew spaliła się w 1917 roku. W drugiej połowie XX wieku w domu ludowym urządzono tymczasową kaplicę, w której w 1980 roku rozpoczęto odprawiać msze. W roku następnym utworzono w Złojcu samodzielny ośrodek duszpasterski, a 14 maja 1983 roku erygowano parafię rzymskokatolicką. Rok wcześniej rozpoczęto budowę murowanego kościoła.

Pierwotnie cmentarz grzebalny istniał wokół cerkwi. W 1875 roku prawosławni założyli nowy cmentarz użytkowany do 1917 roku. Później był nieczynny aż do 1983 roku, kiedy po erekcji parafii rzymskokatolickiej w Złojcu rozpoczęto pochówki na cmentarzu. Posiada on kształt prostokątny o powierzchni 0,3 ha.

Źródło: Józef Niedźwiedź. Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość 2003